Informativni centar
Zakoni
Međunarodni pravni izvori za suzbijanje dječije pornografije
Glavni postojeći međunarodni instrument u području zaštite prava djeteta, uključujući i od seksualnog iskorištavanja, je UN Konvencija o pravima djeteta iz 1989. godine. Ona štiti djecu od svih oblika seksualnog iskorištavanja i zlostavljanja, otmice, prodaje i trgovine, i svih drugih oblika iskorištavanja i okrutnog ili neljudskog postupanja. Član 34. Konvencije o pravima djeteta traži od država ugovornica da zaštite djecu od “svih oblika seksualnog iskorištavanja i seksualne zloupotrebe”, uključujući i poticanja ili tjeranja djeteta da sudjeluje u nezakonitim seksualnim aktivnostima, te eksploatatorskog korištenja djece u pornografskim predstavama i materijalima.
U pogledu seksualnog iskorištavanja djece, jedini univerzalni dokument koji konkretno obrađuje ovu temu je Fakultativni protokol uz Konvenciju o pravima djeteta o prodaji djece, dječijoj pornografiji i dječijoj prostituciji (UN, 2000). Protokol kriminalizira određene akte vezane za prodaju djece, dječiju prostituciju i dječiju pornografiju, uključujući pokušaj, saučesništvo i sudjelovanje u istom.
Član 3. ILO Konvencije o zabrani i trenutnim djelovanjima na ukidanju najgorih oblika dječijeg rada iz 1999. godine sadržava u definiciji najgorih oblika dječijeg rada “korištenje, podvođenje ili nuđenje djeteta za prostituciju, za proizvodnju pornografskog materijala ili pornografske predstave”.
Revidirana europska socijalna povelja, iz 1961, revidirana 1996. godine, predviđa u članu 7. da djeca i mladi imaju pravo na posebnu zaštitu od fizičke i moralne opasnosti kojoj su izloženi. Europski komitet za socijalna prava tumači odredbe Povelje kao pravo djece na zaštitu od svih oblika seksualnog iskorištavanja, naročito od umiješanosti u “industriju seksa”.
Konvencija o cyber kriminalu (ETS 185, Vijeće Europe, 2001) u članu 9. sadrži konkretnu odredbu koja kriminalizira dječiju pornografiju kad se koristi preko kompjuterskog sistema. Konvencija sadrži definiciju dječije pornografije i poziva države ugovornice da kriminaliziraju proizvodnju, nuđenje/činjenje dostupnim, distribuciju/prenošenje, pribavljanje i posjedovanje dječije pornografije.
Konvencija Vijeća Europe o djelovanju protiv trgovanja ljudima (CETS 197) u članu 4. sadržava definiciju trgovine ljudima, dajući posebnu pažnju žrtvama mlađim od 18 godina.
Vijeće Europske unije usvojilo je 2003. godine Okvirnu odluku o borbi protiv seksualnog iskorištavanja djece i dječijoj pornografiji, prema kojoj su države članice obavezne kriminalizirati određene vrste ponašanja i predviđa minimalnu visinu maksimalnih kazni za te prekršaje. Krivična djela povezana sa seksualnim iskorištavanjem odnose se na prostituciju i korištenje sile/prijetnji ili pozicije povjerenja/vlasti za seksualne odnose.
Domaći pravni izvori za suzbijanje problema dječije pornografije
(krivično zakonodavstvo, procesno zakonodavstvo, zloupotreba računarskih podataka i programa)
Krivično zakonodavstvo
Osnovni oblik zaštite djece od pornografije kao organizirane kriminalne aktivnosti sadržan je u okviru krivičnih zakona koji se primjenjuju u BiH.
Krivična djela koja se direktno odnose na „dječiju pornografiju“ uređena su entitetskim krivičnim zakonodavstvom. Ovi zakoni sadrže dva oblika krivičnih djela (Krivični zakoni FBiH, RS-a i Brčko Distrikta BiH), a u nadležnosti su kantonalnih i okružnih tužilaštava u BiH, te javnog tužilaštva Brčko Distrikta BiH.
Većina načina činjenja krivičnih djela koji se smatraju „dječijom pornografijom“ obuhvaćena su u krivičnom zakonodavstvu BiH, s tim da krivične norme u entitetskim zakonima nisu u potpunosti ujednačene, tako da iste nisu u potpunosti inkorporirale Fakultativni protokol uz Konvenciju Ujedinjenih naroda o pravima djeteta, o prodaji djece, dječijoj prostituciji i dječijoj pornografiji.
Procesno zakonodavstvo
Kada je u pitanju procesno zakonodavstvo, procesuiranje izvršioca ovih krivičnih djela se vrši u entitetima po entitetskim zakonima o krivičnom postupku koji u suštini ovu materiju reguliraju na identičan način. Kako su i kod ovog krivičnog djela žrtve djeca i maloljetnici, na njih se primjenjuju posebne odredbe iz Zakona o krivičnom postupku (ZKP-a) u Bosni i Hercegovini.
Primjera radi navedene su neke odredbe iz ZKP-a kojima se u samom krivičnom postupku štite interesi djece i maloljetnih lica, a koje su u skladu s odredbama Protokola i odnose na samo vođenje postupka, te zaštitu maloljetnika i djece u istom.
Zloupotreba računarskih podataka i programa
Zloupotreba računarskih podataka i programa u Bosni i Hercegovini nije nepoznato krivično djelo. Najrasprostranjeniji primjer svakako je masovno piratsko i neovlašteno distribuiranje intelektualne imovine u obliku softvera, ali i mnogih drugih sadržaja, zbog čega su mnogi Bosnu i Hercegovinu okarakterizirali kao”zemlju bez originala”.
Bosna i Hercegovina je godinama bila na marginama događanja u vezi sa svjetski ekstenzivnim tržištem informatičke tehnologije, a posebno zaostaje u pravnoj regulaciji problema i pojava koje se odnose na upotrebu te tehnologije.
Dodatni dokumenti
Šta se sve podrazumijeva pod pojmom „dječije pornografije“ je eksplicitno propisano u članu 200. stav 4. KZ RS-a, slično definiciji iz Konvencije o cyber kriminalu član 9.stav 2, s tim što nije preuzeta tačka b) iz ovog člana Konvencije koja glasi: „dječija pornografija uključuje pornografski materijal koji vizuelno prikazuje osobu koja izgleda kao maloljetnik koji sudjeluje u seksualno eksplicitnom ponašanju“. Ovaj dio definicije otvara mogućnost zaštite osoba čiji izgled i mentalni razvoj ne odražavaju starost preko 18 godina, s obzirom da se po zakonima BiH punoljetstvo stiče sa 18 godina.
Obzirom da su pojmovi polazna osnova za razumijevanje i tumačenje obilježja krivičnog djela, potrebno je napomenuti da su pojmovi „maloljetnik“ i „dijete“ posebno i jasno definirani u KZ BiH (čl. 1 st. 11. i 10), KZ FBiH (čl. 2. st. 10. i 9), KZ BD BiH (čl. 2. st. 10. i 9), dok u KZ-u RS-a ovi pojmovi nisu definirani. Ovim krivičnim djelom se inkriminišu radnje zloupotrebe djece i maloljetnih lica za izradu pornografskog materijala i izvedbu pornografske predstave, odnosno činjenje dostupnim široj javnosti takvih materijala.
U KZ-u RS-a ova je inkriminacija propisana kroz dva člana, član 199. „iskorištavanje djece i maloljetnih lica za pornografiju“ kojim se inkriminiše zloupotreba djece i maloljetnih lica za izradu različitog pornografskog materijala i izvedbu pornografske predstave, dok se članom 200. „proizvodnja i prikazivanje dječije pornografije“ inkriminiše činjenje dostupnim takvih materijala široj javnosti.
U KZ-u FBiH članom 212.i KZ-u Brčko Distrikta BiH članom 209. se inkriminiše radnja kojom se djeci, prodaje, prikazuje ili javno izlaže ili na drugi način čine dostupnim pornografski materijal bilo koje vrste.
Ovdje se radi o upoznavanju djeteta, odnosno lica do 14 godina, s bilo kojim materijalom pornografskog sadržaja, koje se pojavljuje kao pasivni subjekt djela. Dakle, KZ FBiH i KZ BD BiH u suštini imaju jednako postavljenu krivično pravnu zaštitu u članovima 211.i 208. pod nazivom „iskorištavanje djeteta i maloljetnika radi pornografije“.
Stopa softverskog piratstva u Bosni i Hercegovini u 2007. godini iznosila je 68%, a industrije su procijenile gubitak u iznosu od 13 miliona USD, što ukazuje na neophodnost da se nastavi sa razvijanjem odgovornosti kod kompanija i pojedinaca, kao i sa osposobljavanjem institucija nadležnih za primjenu zakona, kako bi se stvorile brojne dodatne prednosti za potrošače i kompanije, ali i za društvo u cjelini u pogledu računarskih podataka i drugih elektronskih sadržaja. U Bosni i Hercegovini će proces uspostavljanja savremene zakonske osnove za zaštitu prava intelektualne svojine najvjerovatnije biti okončan krajem 2009. godine, dok će jačanje kapaciteta institucija za zaštitu prava intelektualne svojine trajati znatno duže. Kada se govori o ovom vidu kriminala u kojem su žrtve prije svega djeca i ostale osobe, može se reći da u Bosni i Hercegovini trenutno ne postoji specijalizirani odjel za borbu protiv cyber kriminala i ostalih vrsta informatičkih „nedjela“, tako da se praktično počinje ispočetka.